Actiso (Cynara scolymus L) là cây thân thảo sống hai hoặc lâu năm, cao 1-1,2m, có thể đến 2m. Thân ngắn thẳng và cứng, có khía dọc và phủ lông trắng như bông. Lá cây actiso to, mọc so le, phiến lá xẻ thùy sâu và có răng không đều, mặt trên xanh lục mặt dưới có lông trắng. Hoa actiso dạng cụm, phát triển thành một đầu lớn từ một mầm ăn được, mọc ở ngọn, màu đỏ tím hoặc tím lơ nhạt. Lá bắc ngoài của cụm hoa rộng, dày và nhọn, đế cụm hoa nạc phủ đầy lông tơ, mang toàn hoa hình ống. Quả nhẵn bóng, màu nâu sẫm có mào lông trắng.

Actisô là cây thuốc nguồn gốc Ðịa Trung Hải, được người Pháp di thực vào trồng ở Việt Nam từ hơn trăm năm nay ở các vùng có khí hậu ôn đới như Ðà Lạt (Lâm Ðồng), Sapa (Lào Cai) hay Tam Ðảo (Vĩnh Phúc). Ðến nay Actisô được phát triển trồng ở nhiều nơi, kể cả vùng đồng bằng (như Hải Dương) cây vẫn phát triển tốt.

Hoạt chất chính của Actisô là cynarine (Acide 1-3 dicaféin quinic). Ngoài ra còn có inulin, inulinaza, tanin, các muối hữu cơ của các kim loại Kali, Canxi, Magiê, Natri. Actisô có tác dụng hạ cholesterol và urê trong máu, tạo mật, tăng tiết mật, lợi tiểu, thường được làm thuốc thông mật, thông tiểu tiện, chữa các chứng bệnh về gan, thận. Tuy chất cynarine đã tổng hợp được nhưng người ta vẫn dùng chế phẩm từ cao lá Actisô tươi.

Quy trình phổ biến nấu cao Actiso hiện nay tại Việt Nam

Thường qua các công đoạn sau: Thu hái – sơ chế –  nấu với nước – cô đặc – sấy. Tuy nhiên, phương pháp tạo cao chiết actiso từ nguyên liệu khô có thể dẫn tới sự giảm hàm lượng hoạt chất do trong quá trình làm khô dưới tác động của enzym một số thành phần hoạt chất chính bị biến đổi dẫn đến làm giảm tác dụng dược lý của cao chiết. Do vậy thực tế hiện nay tại các nhà máy sản xuất cao actiso trong nước thường sử dụng chiết xuất từ nguyên liệu tươi để thu cao chiết có chất lượng tốt hơn. 

Các nhà máy đang sử dụng chiết cao actiso theo phương pháp chiết xuất truyền thống là nấu cao nước. Tỷ lệ nước sử dụng lớn dẫn tới tăng thời gian, năng lượng, nhân công trong giai đoạn cô tạo cao và chi phí giá thành cao. Do vậy, cần có các nghiên cứu nhằm giảm chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả chất lượng sản phẩm hơn so với phương pháp chiết truyền thống. 

ENVITECH CORP là một trong những đơn vị cung cấp thiết bị cho ngành dược phẩm & chế biến thuốc, đã tiến hành nghiên cứu thực nghiệm chiết nhiều mẫu actiso tươi trên ba công nghệ sau:

	Chiết xuất actiso tươi theo phương pháp truyền thống cắt khúc, chiết (1)	Công nghệ chiết actiso tươi theo PP cải tiến I nghiền thô, tách riêng bã và dịch nghiền.  Chiết bã và dịch nghiền (2)	Công nghệ chiết actiso tươi theo PP cải tiến II ép thô, tách riêng bã và dịch ép. Chiết bã bỏ dịch ép (3)
Mẫu	4 Kg actiso tươi	4 Kg actiso tươi	4 Kg actiso tươi
Lượng nước cho vào nồi chiết	16 L	10 L + 2L dịch nghiền	10 L
Sơ chế	Cắt	Nghiền thô	Ép
Chiết – Cô	Sử dụng thiết bị pilot ở nhiệt độ thích hợp, thời gian cô là 4h	Sử dụng thiết bị pilot ở nhiệt độ thích hợp, thời gian cô là 3h	Sử dụng thiết bị pilot ở nhiệt độ thích hợp, thời gian cô là 2h30 phút
Khối lượng cao thu được	145g	210g	153g

Đưa các mẫu actiso lần lượt của ba công nghệ trên đi phân tích và kiểm nghiệm tại Viện dược liệu Khoa hoá phân tích – Tiêu chuẩn thì có kết quả về hàm lượng cynarin và hàm lượng acid chlorogenic như sau:

STT	Nội dung yêu cầu	Phương pháp thử	Đơn vị tính	Mẫu 1	Mẫu 2	Mẫu 3
1	Hàm lượng cynarin	UV-VIS	%	12,469	9,748	12,549
2	Hàm lượng acid chlorogenic	HPLC	%	1,353	0,502	1,500

Từ kết quả thực nghiệm, ta thấy:

Công nghệ chiết actiso tươi theo phương pháp cải tiến I : Nghiền thô, tách riêng bã và dịch nghiền. Chiết bã và dịch nghiền

Nhận thấy lượng nước cho vào nồi chiết giảm được 4 lít (25%) và thời gian cô đặc giảm 1 giờ so với phương pháp chiết truyền thống. Lượng cao thu được tăng 44,82%. Nhưng hàm lượng cynarin và acid chlorogenic trong sản phẩm cao thu được lại giảm

Công nghệ chiết actiso tươi theo phương pháp cải tiến II :  Ép, tách riêng bã và dịch ép. Chiết bã bỏ dịch ép

Nhận thấy lượng nước cho vào nồi chiết giảm được 6 lít (37,5%) và thời gian cô đặc giảm 1h30 so với phương pháp chiết truyền thống. Lượng cao thu được tăng 5,5%. Hàm lượng cynarin và acid chlorogenic trong sản phẩm cao thu được cao hơn so với công nghệ chiết truyền thống 

Từ nghiên cứu thực nghiệm chiết actiso tươi với cùng một mẫu nguyên liệu trên ba công nghệ và dựa vào kết quả trên thì nhận thấy công nghệ chiết actiso tươi theo phương pháp cải tiến II là hiệu quả nhất, bao gồm tăng tỷ lệ thu hồi dược chất và rút ngắn thời gian chiết tách. Lượng dịch cô đặc ít hơn so với phương pháp chiết actiso truyền thống, từ đó tiết kiệm nguyên liệu, tối ưu quá trình sản xuất và vận hành thiết bị theo chế độ tiết kiệm năng lượng.

CÔNG TY CỔ PHẦN KỸ THUẬT THIẾT BỊ MÔI TRƯỜNG (ENVITECH CORP)

Địa chỉ: Số 7/52 đường Lê Trọng Tấn, P. Khương Mai, Q. Thanh Xuân, HN

Nhà máy: Cụm công nghiệp Ngọc Hoà, xã Ngọc Hoà, H. Chương Mỹ, Hà Nội

Hotline: 0913237655 / 0989874288